şeyh said isyanı

milli mücadele döneminde doğuda vuku bulmuş, bir hükümetin istifa etmesine, bir partinin kapanmasına neden olan büyük bir isyan. laikliğe ve devrimlere karşı olarak çıktığı bilinir. ama bi türlü çözülemeyen musul meselesinin bu olayla birlikte ingiltere lehine sonuçlandığını da görmek gerekir.

cumhuriyetin ilanına ve halifeliğin kaldırılmasına tepki olarak çıkmıştır. cumhuriyet rejimini hedef alan ilk isyandır. irtica hareketidir. ülke bütünlüğünü de hedef alır. ingilizler tarafından desteklenmiştir.

şeyh sait isyanı olarak bilinen bu isyanın çıkış sebepleri üzerinde farklı görüşler vardır. bu görüşlerden birisi, söz konusu isyan gerçekleştirilen inkılâplara tepki gösteren çevrelerin başlattığı bir ‘karşı ihtilal’ hareketidir. medreselerin kapatılmasına ve halifeliğin kaldırılmasına karşı çıkan çevrelerin, saltanat ve hilafeti geri getirmek amacıyla başlattıkları bir isyandır. bu konudaki bir başka görüş ise, şeyh sait’in kürt kimliğinden dolayı bu hareketin dini değil, aslında siyasi ayrılıkçı bir hareket olduğu iddiasıdır. yani özetleyecek olursak; şeyh sait ve arkadaşları, ülkenin laikleşmesine karşı çıkmış ve isyan çıkarmıştır. (bkz: ali saip ursavaş)

.

"din elden gidiyor" diye halkı örgütleyip, cumhuriyet ve laiklik hareketlerine karşı çıkarılmış bir isyandır. isyan üzerine şeyh said, doğu anadolu istiklal mahkemesi tarafından idam ettirilmiş, ardından (bkz: takrir-i sükun kanunu) yayınlanmıştır. takrir-i sükûn, dört sene boyunca yürürlükte kalmış, bu süre zarfında inkılapların hayata geçmesi seri bir hal almıştır. bu bağlamda şeyh said isyanı, "kötünün, iyiye sebep olması" diye nitelendirilebilir zannımca. saltanat sistemini sürdürmek hedefiyle yola çıksa da, laiklik zeminini sağlamlaştırma sürecine ivme kazandırmaktan öteye gidememiştir.

nasıl bir kimlikle çıkardığı tam olarak resmi kaynaklara geçmemekle birlikte olayın nakşibend tarikatı şeyhi ya da müridi tarafından çıkarıldığı da bazı kaynaklar tarafından söylenmektedir fakat nakşibendi tarikatında ne böyle bir mürid ve seyh bulunmuştır tarih boyunca. adamın ne müslüman olduğunun kanıtı var ne de kürt olduğunun. tarihi kaynaklara fazla bağlanmayın arkadaşlar çünkü çoğu tarih olayı yaşamamış kişiler tarafından objektif olmayan bir biçimde yazıya yansıtılıyor.

musul'un kaybedilmesindeki en büyük etkenlerden biridir. yalnızca i̇ç mesele gibi gözüksede dış güçlerden silah cephane gibi büyük destek almış cumhuriyet karşıtı bir isyandır. amaçlarının arasında güneydoğu anadolu'da bağımsız bir kürt devleti kurmak vardır. şimdilerde yaşadıklarımızın fragmanı niteliğinde de denebilir.